Manado Tahun 1850

                                                         

                                                 Oleh: Adrianus Kojongian

Reinier Scherius. *)

Hanya berselang 2 tahun, di Keresidenan Manado tahun 1850 telah terjadi perubahan mencolok. Perdagangan semakin maju serta ekspor meningkat, setelah Manado dan Kema dinyatakan sebagai pelabuhan bebas di tahun 1848 (Manado dengan beslit Koninklijk tanggal 7 April 1848, dan Kema beslit tanggal 8 September 1848 yang berlaku mulai 1 Januari 1849).

Dalam pemerintahan, Residen Manado sejak tahun 1850 mulai dipegang Reinier Scherius. Ia menggantikan Abraham Isaac van Olpen yang mengundurkan diri. Scherius, kelahiran Probolinggo tahun 1810, sebelumnya memangku posisi Asisten Residen Saparua dan Haruku di Amboina. 

Keresidenan Manado saat itu masih sebagai salahsatu dari empat keresidenan bagian Provinsi Kepulauan Maluku beribukotakan Ambon yang dipimpin Gubernur J.B.Cleerens. Keresidenan lainnya: Amboina (Ambon), Banda, dan Ternate. Kelak, tahun 1864 Keresidenan Manado dipisah dari Provinsi Maluku, diperintah langsung oleh Gubernur Jenderal.

Eduard Douwes Dekker. *)

Sekretaris Residen pun berganti dari Hendrik Daniel Adriaan van der Goes kepada H.Martens, lalu tak lama kemudian dipegang Eduard Douwes Dekker. Douwes Dekker kelahiran Amsterdam 2 Maret 1820, mulai bertugas di Manado bulan April 1849 hingga tahun 1851. Douwes Dekker sangat cocok bekerja dengan Scherius, dan diusul Scherius ke Batavia sebagai calon penggantinya.

Tapi, ternyata ditunjuk orang lain. Douwes Dekker hanya dipromosi sebagai Asisten Residen Ambon, lalu di Banten. Douwes Dekker kemudian sangat terkenal di dunia sastra. Berhenti sebagai ambtenar Hindia-Belanda, ia pulang ke Belanda. Dengan nama samaran Multatuli, ia menerbitkan novel satirisnya Max Havelaar tahun 1860.

Perubahan terjadi pula pada pemimpin komunitas Cina dan Islam Manado. Kapitein Cina Manado yang di tahun 1848 masih dijabat The Tjintjo, telah diganti oleh Que Sitong. Namun, Lie Peng masih tetap menjabat sebagai Wijkmeester Kampung Cina Manado. Letnan Islam Manado tahun 1848 Joedoe Kasoemo alias Montaram telah diganti tahun 1850 oleh Djo(h)ar yang memperoleh pangkat luitenant pula.

Selain Wijkmeester Kampung H, Wijkmeester Kampung B juga berganti orang. Abraham Donatius Wakkari, Groot Majoor dari Perang Diponegoro asal Negeri Baru dipercayakan sebagai Wijkmeester La. B menggantikan Jan Henri Wentholt. Letnan Satu A.B.Kalenkongan asal Likupang masih sebagai Wijkmeester La E. Yang berganti orang juga adalah Wijkmeester La C, dari Marthinus Judocus Josephus op de Laeij kepada C.H.Blick. Lalu Wijkmeester La F, dari Willem Diderik Semet diganti B.S.Mahlmeester. 

Opziener (memimpin afdeeling) Kema dan Likupang (ditulis Licoepang) Rijk Adriaan Rijkschroeff, memperoleh promosi kenaikan pangkat sebagai Letnan Satu, begitu pun Opziener Amurang Willem Diderik Semet. Letnan Satu Semet menggantikan Letnan Louis Auguste Weintre. Opziener di Tondano masih dijabat Charles Ferdinand Bendsneijder. Afdeeling Belang (ditulis Bolang) tidak disatukan lagi dengan Amurang, tapi dirangkap Opziener Tondano C.F.Bendsneijder. Namun di Belang ada komandan, yakni Letnan Dua Jacobus Frederik Rauch.

Jembatan Ares 1873. *)

Pejabat senior di Keresidenan Manado tahun 1850 adalah Joannes Georgius Nijgh yang menjabat sebagai Pakhuismeester, kepala pelabuhan dan letnan satu di pasukan Schutterij Manado. Posisi kapten komandan Fort Amsterdam dibiarkan lowong sepeninggal pejabat sebelumnya Hendrik D.A.van der Goes. Selain dia, Civiel Gezaghebber Gorontalo Roeland Celosse masih memangku posisinya.

Berikut selengkapnya dari Almanak voor het jaar 1850:

Residentie Manado                                                                                             

Resident: R(einier) Scherius.

Secretaris: E(duard) Douwes Dekker.

Pakhuismeester: J.G.Nijgh

Kapitein der Chinezen: Que Sitong.

Hoofd der Mahomedanen, met  rang van luitenant: Djoar.

Wees-en Boedelkamer

E.Douwes Dekker, president.

E.D.L.Moraux, leden.

F.W.Paepke Bulow, leden.

Djohar, inlandsch, leden. 

Luitenant Cina Manado 1873. *)

Lie Peng, chinesche, leden.

J.G.Nijgh, secretaries.

Land-of Minahassa-Raad

R.Scherius, president.

Para Kepala Minahasa, leden.

F.W.Paepke Bulow, leden.

J.E.Paulus, geassum, leden.

E.Douwes Dekker, secretaries.

Verder Plaatselijk Personeel

E.Douwes Dekker, ontvanger van‘s lands kas, notaries en vendumeester.

J.G.Nijgh, havenmeester, post meester en collecteur van het klein-zegel.

Verder Personeel onder Menado behoorende

Gorontalo: R.Celosse, Civiel Gezaghebber.

Tondano en Bolang: C.F.Bendsneijder, Opziener.

Amurang: W.D.Semet, Opziener.

Kema en Licoepang: R.A.Rijkschroeff, Opziener.

Wijkmeesters te Manado

A.Brouchettij, Wijk. La.A.

A.D.Wakkarij, Wijk. La.B.

C.H.Blick, Wijk. La.C.

H.C.Dirks, Wijk. La.D.

A.B.Kalenkongan, Wijk. La.E.

B.S.Mahlmeester, Wijk. La.F.

Lie Peng, Wijk La.G (Chinesche-kamp).

Djohar, Wijk. La.H. (Islamsche-kamp).

Sangiersche Eilanden

Jacob Nicolaas Paparang, Raja van Taboekoe.

Frederik Philip Jacobs, Raja van Tagoelanda.

Talantsche (Talaud) Eilanden

Lumpur Linow, lokasi celaka Graaf Carlo de Vidua de Consana 16 Agustus 1831. *)

Schutterij te Manado

…….kapitein kommandant.

A.B.Kalenkongan, eerste luitenant kwartiermeester.

J.G.Nijgh, eerste luitenants.

………., eerste luitenant

………., tweede luitenants.

………., tweede luitenants.

Djoar, tweede luitenants.

A.Winkler, tweede luitenant adjudant.

Te Kema:

R.A.Rijkschroeff, eerste luitenant

-----------, tweede luitenant.

Te Amurang

W.D.Semet, eerste luitenant

Te Belang

J.F.Rauch, tweede luitenant.

Subkommissien van Onderwijs

De tijdelijke resident, voorzitter.

E.D.L.Moreaux, lid.

De Tjdelijke secretaries der residentie, lid en secretaries.

Gouvernements Lagere School Manado

H.C.Dircks, onderwijzer derde rang.

C.A.Winkler, kweekeling.

Plaatselijke Geneeskundige Dienst

C.A.L.Pequeur.

Kerkeraad der Protestansche Gemeente te Manado

F.H.Linemann, waarnd. Predikant te Manado.

J.F.Riedel, Zendeling Tondano.

J.G.Schwarz, Zendeling te Langoang.

N.Ph.Wilken, Zendeling te Tomohon.

K.T.Hermann, Zendeling te Amoerang.

F.H.Linemann, Zendeling te Manado.

F.Hartig, Zendeling te Kema.

R.Bossert, Zendeling te Tanawanko.

S.Ulfers, Zendeling te Komolomboaij (Kumelembuai)

Ouderlingen

E.D.L.Moraux.

H.C.Dircks.

F.W.Paepke Bulow.

F.E.Paulus.

Diakenen.

E.van der Sloot.

E.Pattijnama.

A.D.Wakkarij.

J.Schae.

J.G.Wilson.

J.F.Kussij.

H.Scholtz.

Subkommissien van Weldadigheid

R.Scherius, president.

A.D.Veldhuizen, leden.

R.A.Rijkschroeff, leden.

E.Douwes Dekker, secretaries en thesaurier.

Europesche Inwoner Manado

Agaatsz, Andries	Massing, Johan
Agaatsz, Dirk	Massing, Mathijs
Agaatsz, Johan Hendrik	Massing, Willem
Agaatsz, Theodorus	Meijer, Johan Lodewijk
Agaatsz, Willem	Mollet, Alexander
Alling, Frederik Jacobus	Moraux, Efraim Daniel Louis
Balius, Johannis	Nijgh, Joannes Gerogius
Bendsneijder, Andries	Paepke Bulow, Frederich Wilhelm
Bendsneijder, Charles Ferdinand	Pagalottij, Laurens
Bendsneijder, Jeronemus	Paulus, Johan Elias
Bendsneijder, Charlis	Rauch, Jacobus Frederik
Bossert, Rudolf	Riedel, Johann Fredrich
Brachettij, Anthonij	Rogge, Achilles
Brandt, Joachim	Roos, Fredrik
Breving, Johan de	Roos, Thomas
Breving, Wilhelmus de	Rijkschroeff, Rijk Adriaan
Broek, Dirk van den	Schalwijk, Hendrik
Broek, Lodewijk Frederik van den	Scherius, Reinier
Broek, Johan Samuel van den	Schoe, Jacobus Isacus
Constans, Johan Engelbertus	Schoe, Jacob
Constans, Johannis Frederik	Scholtz, Abraham
Constans, Willem Hendrik	Scholtz, Fredrik
Coridon, Wilhelmus	Scholtz, Hendrik
Dekker, Barend den	Schutz, Landouw Thomas
Dekker, Manuel den	Schwarz, Johan Gotlief
Delden, Johannis Arnoldus van	Sloot, Efraim van der
Delden, Fransiscus van	Sloot, Hendrik van der
Delden, Jan van	Sloot, Frans van der
Delden, Gregorius Arnoldus van	Semet, Gerrit
Dietsz, Abraham Johanis van	Semet, Willem Diderik
Dircks, Hermann Carel	Schmidhamer, Leonard Everhardus
Douwes Dekker, Eduard	Schramm, Christiaan Adolf
Duim, Dirk van	Sloten, Jacob van
Duim Gerrit van	Telgman, Fredrik
Durr, Carl.	Telgman, Johan
Feher, Joseph	Timmerman, Zadrach Carolus Jacobus
Franke, Bernardus van	Tissot, Pierre Philipe Artus
Graaff, Jan Marthinus de	Veldhuijzen, Arnoldus Dominicus
Hartig, Frans	Veldhuijzen, Johannis Sebastiaan
Harms, Michil	Veldhuijzen, Johannis
Hartman, Christiaan	Vieltz, Johan
Hartman, Hendrikus	Voege, Dirk
Hartman, Fredrik	Voerman, Christoffel Mozes
Hekman, Johan Brandus	Voerman, Cornelis
Hengst, Daniel Frans	Voerman, Christiaan
Herrmann, Karel Fraugott	Voges, Christiaan
Herman, Johannis	Voges, Lodewijk Jansen
Heuvelman, Hevinan Willem	Wakker, Manuel de
Holderman, Jan	Wakker, Salomon de
Holderman, Johannis	Walmaker, Bernardus
Jossewiet, Dirk	Walsen, Bernardus
Jong, Levius de	Wenter, Andries
Jong, Johannis de	Wenter, Jacob
Klein, Elias	Wenter, Thomas
Kobbe, Ferdinand	Wentholt, Gerardus
Kussij, Joseph Frederik	Wendersteijt, Carolus Marcus
Landouw, Thomas Roeland	Wendersteijt, Adrianus
Lange, Johannis	Westrenen, Hendrik Willem van
Lebrans, Hendrik	Weijdemuller, Johan Carl
Lefrandt, John Abraham	Weijdemuller, Joost
Linemann, Fokke Hendriks	Weijdemuller, Willem
Lendwaij, Leonard	Winkler, Andries
Lendwaij, Louis	Winkler, Alfred
Mahlmeester, Bernard Sebastiaan	Wilken, Nicolaas Philip
Massing, Fredrik	Wilsonn, Johan George

Afdeeling Gorontalo       

Carel, Philippus	Voerman, Leonardus Philippus
Celosse, Roeland	Wilson, Charles

Voltrokken Huwelijken in 1849

-Joseph Karel Kam Josephzoon, met Elizabeth Alexandrina Cambier, 18 Juli 1849.

-George Everhardus Twijsel, met Catharina Wilkena Jacoba Hoorn, 22 Agustus 1849.

Aangiften van Geboorten in 1849

Carolina Deuser, 14 November 1848.

Engelina Kambij, 8 November 1848.

Engelina van der Slot, 16 November 1848.

Jan Hendrik Gehle, 4 Desember 1848.

Christiaan Jurgen Gehle, 4 Desember 1848.

Willem Cornelis van Duim, 19 Desember 1848.

Saul Wedekam, 13 Desember 1848.

Carlotta Hengst, 23 Desember 1848.

Eliza Theodoor van Delden, 20 Januari 1849.

Karel Eliza Wilken, 24 Januari 1849.

Allegonda Damme, 26 Januari 1849.

Johan George Rauch, 26 November 1848.

Susana Hendrietta Walsen, 6 Februari 1849.

Paulina Ward, 17 Mei 1848.

Maurits, Cornelis Kooijman, 21 Maret 1849.

Sophia Wendersteijdt, 27 Maret 1849.

Johanna Florentina Thomas, 5 April 1849.

Adriana Christina Bendsneijer, 1 Mei 1849.

Albert Agaatsz, 1 Mei 1849.

Laurens Coridan, 6 Juni 1849.

Emma van Olpen, 14 Juni 1849.

Jan Jacobus de Jong, 20 Juni 1849.

Johanna Pauline de Groot, 17 Juli 1849.

Marcus Daniel Runtuweal, 31 Juli 1849.

Carolina Elizabeth Gijsberta Winkler, 6 Agustus 1849.

Christiaan Louis Pecqueur, 9 Agustus 1849.

Hebe Linemann, 31 Agustus 1849.

Aangiften van Overledenen in 1849

Johanna Wilhelmina Pietersz, 4 Desember 1848.

Jan Henre Wentholt, 6 Desember 1848.

Christiaan Jurgen Gehle, 9 Desember 1848.

Frans Bitter, 22 Desember 1848.

Johan George Geiller, 4 Januari 1849.

Louis Auguste Weintre, 31 Januari 1849.

Nicolaas Belmin Constans, 11 Februari 1849.

Jan Hendrik Gehle, 30 Maret 1849.

Biatrix Jacoba Bendsneijder, 2 April 1849.

Andries Frederik Winkler, 7 April 1849.

Sara Hengst, 9 Mei 1849.

Ludovicus Stornebrink, 25 Mei 1849.

Christina Amelia Berner, 2 Juni 1849.

Daniel Roeland Thomassen, 9 Juni 1849.

Harm Sijzes Schortinghuis, 13 Juni 1849. 
Maurits Cornelis Kooijman, 26 Juni 1849.

Robert William Thomas, 5 Juli 1849.

Emma van Olpen, 22 Juli 1849.

Michel Jessewiet, 29 Juli 1849.

Johan Hendrik Schramm, 22 September 1849.

Johanna Helena Herklots, 16 September 1849 (istri Residen Abraham van Olpen). ***

*). Foto koleksi: KITLV Media Library, Reinier Scherius (deceased)-Genealogy, web site van Rob Gotte, dan Willem Frederik Hermans.

SUMBER:

Almanak voor het jaar 1850, digitized by Google.

Willem Frederik Hermans, De raadselachtige Multatuli, 1987.

Genealogi Reinier Scherius.